30 de nov. de 2008

Baixo a auga

... Contoume que non era a primeira vez que navegaba. Cando vivía na Coruña, adoitaba saír soa nun veleiro. Costeaba ata o cabo Ortegal, ou ata Malpica e as illas Sisargas. Gustáballe pescar polbos e ricos peixes de escama azulada. Ata que, un día, un polbo xigante abrazou a embarcación cos seus tentáculos e a punto estivo de envorcala; pero ela paralizouno recitándolle un esconxuro contra polbos xigantes que lle ensinara un vello pescador do Exeo. Desde entón, aborrecía o polbo, o xigante e tamén o anano.
– De feito, aborrezo toda clase de animais mariños. Cómoos, pero aborrézoos. Pásame desde que un día en que navegaba por un río vin rostros debaixo da auga.
– Rostros debaixo da auga?
– Rostros humanos. Seguramente de afogados. Ou de homes peixe. Sempre temo que a mamá frita na tixola un home peixe. A ti non che pasa?

O Xardín (páx. 229)

28 de nov. de 2008

Historia da pulseira (III)

A pulseira ficou no delicado pulso da Virxe durante tres décadas, ata que a chegada das tropas francesas á capital, en abril de 1808, coa fama de rapineiras que as precedía, obrigou a que o cabido dispuxese a protección dos tesouros máis importantes que gardaba o templo. A obra de Ambrosio Aguilera, unha das súas xoias en imaxinaría, foi transportada por xente de confianza a unha casa particular na afastada aldea da Pola de Gordón. Mais cando cruzaban unha freita, foron asaltados por un grupo de bandoleiros dirixidos, por outro curioso azar, polo truán que chamaban Chisquero. Os homes, tras seren roubados, foron postos en fuga, e os asaltantes conduciron o carro ao interior da fraga. Paráronse a revisalo e colleron o que lles podía interesar. Mais a descuberta da pulseira que ben coñecía colocada na imaxe da Virxe que protexía os camiños foi tomada por un sinal do ceo polo Chisquero, quen, arrepentíndose ao momento da súa vida de bandido e salteador de viaxeiros, fíxose cargo da imaxe e conduciuna ao lombo por toda a provincia de Asturias ata o o retirado mosteiro de Sacramento, onde vivía un pequeno grupo de monxas recolectas agostiñas. Chisquero deixou a imaxe sagrada onda a porta e golpeou co petador, afastándose ao momento para non turbar coa súa presenza a soidade das irmás.
Moi admiradas ante o estraño presente que alguén lles deixara, estas preparáronlle un altar nun lateral da humilde capela; fixéronlle misas, rezáronlle oracións e cantáronlle salves con moduladas voces. Como ao mosteiro non chegou ningunha noticia nin emisario que reclamase a imaxe, as monxas adoptárona definitivamente como propia e a Virxe do Camiño pasou a formar parte da paisaxe cotiá do mosteiro.

26 de nov. de 2008

XENEALOXÍAS
que axudarán a seguir o parentesco e a cronoloxía
dos personaxes que poboan O Xardín.

AFONSO SUEIRO CAMPANHA
MARÍA AURELIANA TORRES QUINTILLÁN...

Somos a nosa memoria, somos ese quimérico museo de formas inconstantes, esa morea de espellos rotos.
Jorge Luis Borges

23 de nov. de 2008

O avó escravo de Afonso Sueiro Campanha (e III)

O matrimonio Lobeira do Campo adscribiuse aos primeiros movementos a favor da liberación dos escravos no Brasil e, no ano 1872, concedéronlle a liberdade de maneira oficial a Restituto, que entón contaba trinta e cinco anos. No entanto, xa había uns doce que este vivía en liberdade real ao ser considerado como un familiar máis e manter unha relación de parella con outra muller do servizo, Maria da Conceipçao Gestoso, de quen tivera un fillo. Pero foi nese ano cando Restituto, desexoso de coñecer o significado da marca que levaba gravada nas cosas, tras casar coa súa compañeira Maria da Conceipçao, quixo regresar a Luanda co orgullo da liberdade recuperada e, lembrando as recomendacións do seu pai adoptivo, a ousadía de ter unha esposa de pel branca.
Chegados a Luanda, foron recibidos pola pobre familia de pescadores con alborozo e incredulidade. O pai, que se achaba en transo de morte pola avanzada idade, non quixo deixar o mundo sen lle confesar a verdade sobre o seu nacemento, con grande sorpresa por parte de Restituto.
Non había pasar tempo sen que o feito de conviviren un home negro e unha muller branca espertase as suspicacias do gobernador da fortaleza, Valeriano Costa de Antunes, quen fixo que os levasen á súa presenza. Restituto non só fixo valer os documentos de liberdade e de matrimonio, senón que, ademais, narroulle ao gobernador a súa completa historia, amosando como proba o escudo de armas gravado na súa pel, que pertencía ao fidalgo portugués Ricardo José Coelho Campanha, esposo da súa verdadeira nai, Brunilda da Silva Oliveira. Fora esta mesma quen, no momento en que os separaron pola forza, lle fixera aquela marca co seu anel quentado no lume.
Realizadas as pertinentes pescudas, Restituto e a súa familia foron reclamados en Porto por Brunilda da Silva co consentimento dun marido moi arrepentido das pasadas brutalidades nun tempo no se declarara a emancipación e o recoñecemento dos dereitos civís da poboación negra. Restituto obtivo os seus apelidos Da Silva Campanha xunto cos dereitos familiares, así como o recoñecemento da nacionalidade portuguesa, e dedicou o que lle quedou de vida, aproveitando o coñecemento adquirido de ambas as culturas, á importación de produtos como algodón, caucho, marfil e café nos que era pródigo Angola e que tanto cobizaban os europeos.
O seu fillo, Emérito Gestoso Campanha, continuou o comercio do pai e aínda o ampliou ao amparo das sucesivas campañas militares ordenadas polo goberno de Lisboa, e o mesmo fixo o seu propio fillo, Afonso Sueiro Campanha, poñéndolle este remate á saga no ano 1906 tras coñecer a que logo sería a súa esposa, María Aureliana Torres Quintillán.

(Máis sobre esta historia en
O Xardín das Pedras Flotantes)
(Sobre "O avó escravo de Afonso Sueiro Campanha")
[...]
Cando transcorreran os sete anos tras a saída de Monforte de Lemos, Aurelio Teixeiro chegou a Angola xunto cun destacamento comercial francés en calidade de experto en culturas indíxenas. Pretendía Francia establecer vencellos con esta colonia portuguesa para a importación de café, cacao e algodón, para o cal precisaba o beneplácito da metrópole. No curso dunha festa na sede da administración colonial en Luanda, Aurelio coñeceu a Afonso Sueiro Campanha, empresario luso dedicado ao negocio do café, e no seu corazón prendeu o lume do amor dunha maneira como antes non coñecera. Afonso Sueiro tamén se sentiu inexplicabelmente atraído desde o primeiro momento por aquel mozo imberbe de delicadas faccións e gran desenvoltura. Coidando trastornadas as súas inclinacións amatorias cara a praceres contranaturais, o portugués deixouse levar polo ardor e foi compartir leito con Aurelio baixo a lúa africana. O descubrimento do corpo da muller por debaixo das roupaxes masculinas produciulle, sucesivamente, estrañeza, riso, admiración e louca paixón.
[...]
O Xardín
(páx. 28)




Pintura de Karolina Gainsbourg

21 de nov. de 2008

Un sitio seguro

– Non é fácil, rapaz. De feito, é máis que difícil. Pero explicareicho. Entre os paxaros, cada un ten o seu voo e todos son diferentes. Con ese voo, eles crean no aire unha onda que se converte nun bucle magnético, unha especie de remuíño. É a súa maneira de existir e de se entenderen entre eles, entre os da súa raza, séguesme? Pois ben, se ti colocas as mans en certa posición, de xeito que o vento reproduza ese bucle magnético arquetípico, eles recoñéceno e acoden. Porque creas un lugar familiar, un sitio seguro.
O Xardín (páx. 117)

19 de nov. de 2008

O avó escravo de Afonso Sueiro Campanha (II)

Un día, cando Restituto contaba 17 anos, volvía coa patela do peixe por un canellón, cando foi asaltado por tres homes que o amordazaron e o arrastraron ata os calabozos da fortaleza. Antes de que tomase conciencia do sucedido, achouse no medio de decenas de negros de diversas razas atados con grillóns e axiña se decatou de cal sería o seu destino. Corría polas aldeas fieis aos dominadores portugueses o rumor de que estes, cando non contaban cun número suficiente de escravos capturados ou mercados no interior da selva, non dubidaban en incluír nos lotes os propios aliados. Agora tocáralle a el, e Restituto estaba triste sobre todo porque non se puidera despedir dos seus pais e irmáns e o caico ficaría abandonado no areal e nunca máis sairía a pescar. Como os seus secuestradores o advertiran de que lle cortarían a lingua e o nariz como se lle ocorrese falar en portugués, o mozo decidiu non falar máis, nin en portugués nin en ningunha outra lingua.
En poucos días, tras a chegada doutros continxentes, procedeuse á carga do barco, a corveta Serra da Fraguiza, baixo o mando do maior de navío António Frederico de Sousa Pombal. Un total de 254 escravos, entre homes e mulleres, foron deitados nos sotos e apertados de xeito que ocupasen o menor espazo. Finalizado o labor, a nave partiu con rumbo ao Brasil.

Tras unha infernal viaxe de arredor de dous meses, inmobilizados naquela posición, maltratados, apenas alimentados con sopas noxentas e tendo que convivir cos seus propios desperdicios, o cargamento ficou reducido ás tres cuartas partes por quedaren no océano os corpos dos que foron falecendo. Os que chegaron vivos, foron poxados na costa de Bahía en lotes ao mellor ofertante. Restituto, enfraquecido, coa ollada extraviada e, ao parecer, mudo, foi rexeitado polos facendados do azucre. Finalmente, licitado en solitario no último momento a un baixo prezo, foi mercado por unha familia burguesa, os Lobeira do Campo, para a atención do fogar.
Paulo do Campo era arquitecto e a súa esposa, Benigna Lobeira, era dona de minas pola parte da Serra do Espinhaço. Naquela mansión de clase alta ilustrada, relativamente ben tratado e afastado dos terrores pasados, Restituto foi recuperando pouco a pouco as ganas de vivir. Como froito dunha cariñosa entrega, gañou a confianza total dos catro fillos pequenos do matrimonio, para os que se converteu en mestre de xogos, compañeiro insubstituíbel de paseos e confidente secreto.
Os seus amos, que estaban convencidos de que era mudo, sorprendérono nunha ocasión falando portugués cos pequenos. Interesados pola súa historia, chamoulles a atención unha marca que o mozo tiña nas costas, a cal, de maneira incomprensíbel, semellaba un escudo de armas.

17 de nov. de 2008

Les métamorphoses du vampire
Anabel chegou sen eu saber por onde. De repente, estaba alí, arrimada ao muro, cos seus ollos verde auga baixo os flocos e o sorriso transparente. Tiña un vello libro aberto nas mans e púxose a ler para min versos en francés:
“Moi, j'ai la lèvre humide, et je sais la science
De perdre au fond d'un lit l'antique conscience.
Je sèche tous les pleurs sur mes seins triomphants..."
O Xardín (páx. 207)

Eu teño o beizo húmido, e coñezo a ciencia
de perder no fondo dun leito a antiga conciencia.
Seco todas as bágoas nos meus seos triunfais

e fago rir os vellos co riso dos rapaces.
Substitúo, para quen me ve núa e sen veos,
a lúa, o sol, o ceo e as estrelas.
Son, meu amado sabio, tan douta en voluptuosidades
cando afogo un home nos meus temidos brazos
ou cando abandono ás trabadelas o meu busto,

tímida e libertina, e fráxil e robusta,
que sobre estes xergóns que de emoción se renden
os anxos impotentes perderíanse por min.
Charles Baudelaire. Les fleurs du mal.

15 de nov. de 2008

Historia da pulseira (II)

En marzo de 1693, a veciña do concello de Guijuelo (Salamanca) Isolina Soto, labrega de oficio, cando abría regos para sementar patacas por vez primeira nunha herdade aproveitada do monte baixo pola parte de Vegarroja, achou entre os terróns o que parecía unha vella alfaia. Levoulla a un coñecido seu, un escultor chamado maese Ambrosio Aguilera, que gozaba de certa fama como tallista de imaxes relixiosas, para que, como entendido en arte, examinase o valor do achado. Ambrosio Aguilera limpouna con paciencia e descubriu unha fermosa pulseira de prata e nácara que, salvo por algún melado apenas perceptíbel, se mantiña en perfecto estado de conservación. Xulgándose máis digno ca a muller para conservar e admirar aquela obra magnífica da ourivaría antiga, díxolle que non tiña ningún valor e, para consolala, deulle como agasallo desinteresado una pequena imaxe da Virxe do Camiño apenas bosquexada que utilizara como guía para un encargo xa entregado.
O tallista conservou a xoia toda a vida e á súa morte pasou á filla e despois a un neto de nome Lucas Carpintero. Este, afeccionado ao xogo e pouco escrupuloso co patrimonio familiar, furtou a alfaia que se gardaba entre panos e apostouna nunha partida de naipes. O xogador que a gañou era un truán sen oficio coñecido ao que chamaban Chisquero, porque adoitaba alardear de ser quen provocara, no Nadal de 1734, o incendio do Real Alcázar de Madrid por mor dun desengano amoroso. Finalmente, os seus alardes tiveron consecuencias e os gardas iniciaron unha investigación. O xogador viuse obrigado a fuxir cara ao norte.
No lugar de Sahagún, empeñou a alfaia no establecemento do xudeu Zacarías Prieto, onde ficou esquecida durante varios anos, ata que a rescatou o comerciante de Ponferrada Cirilo Ortuño, amante das antigüidades. Cirilo Ortuño levaba por veces á súa casa unha prostituta chamada Bibiana de Caspe, a cal se encaprichou da pulseira e non parou ata conseguir que o amante lla regalase. Esta, á súa vez, deulla ao seu namorado e protector, e deste pasou a un barateiro en troques dunha boa navalla de Albacete de nove estralos. O barateiro levoulla ao ourive Pablo Beltrán co encargo de que fundise a prata antiga e lle confeccionase con ela os catro dentes que perdera nunha pelexa de taberna uns meses antes. Pero o artesán negouse a sacrificar o que consideraba unha obra de arte e substituíu a fundición por pezas da súa propiedade, tamén de alto valor, cumprindo sen remorsos coa encomenda. O barateiro luciu con tanta fachenda o dentame novo que aínda lamentou non ter perdido na pelexa algunha peza máis.
Pablo Beltrán, polo seu lado, agasallou coa pulseira a súa esposa, á que profesaba un tenro amor, e na súa casa permaneceu ata que se fixeron vellos. Nalgún momento, o ourive viuse atacado por unha estraña enfermidade que a ciencia non sabía curar. Daquela, a muller encomendouse á virxe da súa devoción, que era a Virxe do Camiño, e en canto viu que o home se curaba do mal, acordaron doar a súa máis prezada posesión, a vella pulseira de prata e nácara, para que formase parte dos adobíos da imaxe que representaba a virxe milagreira na catedral de León, imaxe que, por un azar da vida, era obra do escultor Ambrosio Aguilera.

14 de nov. de 2008

O avó escravo de Afonso Sueiro Campanha (I)

Na vila de Luanda (Angola), a mediados do ano 1837, a súbdita portuguesa Brunilda da Silva Oliveira, esposa do fidalgo e á vez rico mercador Ricardo José Coelho Campanha, pariu o seu terceiro fillo na súa mansión anexa á fortaleza de San Miguel, residencia do gobernador Valeriano Costa de Antunes. Cadrou o feliz aconte-cemento co regreso do marido despois de ordenar a partida do mercante Dona Graça cun cargamento de 288 escravos, na súa maioría das etnias hutu e lingala, con destino ás plantacións de azucre das Antillas. Mais a felicidade da familia polo feliz suceso tornouse en traxedia cando se patentizou que o nacido era de cor negra, en tanto que nai e pai eran de raza branca, dun branco case níveo, e que en ningunha rama da familia existían antecedentes de membros dotados de pel distinta da branca. Afogada a preguntas, a nai acabou por confesar a relación mantida durante meses cun musculoso nativo de nome Mdabi Kindume, de ascendencia bantú e empregado na fortaleza como coidador de cabalos. Sen mediar máis explicacións, o mozo foi castrado con brutalidade e inmediatamente aforcado na praza de armas para escarmento contra quen ousase poñer as súas mans sobre as sagradas damas dos colonos.
Asemade, o fillo foi afastado da nai por un furioso Ricardo Campanha para ser entregado a unha familia de pescadores xunto cunha presada de moedas e a encomenda de que nunca lle fose revelada a súa orixe. No intre da separación, o cativo deu en chorar con berros tan desaforados que a piques estivo de conmover o corazón do burlado fidalgo. De seguido, ordenouse a marcha da muller para Porto, de onde eran naturais, ficando el a facer os preparativos para liquidar os seus negocios e seguila no menor tempo posíbel. Para tales mesteres, contratou criados novos e despediu os vellos, a fin de deixar atrás todo canto podía dar noticia en Portugal do que consideraba unha aldraxe ao seu apelido.
O rapaz boi bautizado na fe cristiá, que abrazara a familia adoptiva, co nome de Restituto, na honra do santo que se veneraba o día do seu nacemento. Cando tivo idade, o pai, como fixera cos outros irmáns, axudouno a construír o seu propio caico para pescar pola súa conta e animouno a que buscase unha esposa, advertíndoo, cun sorriso triste, que non debía poñer os ollos nunca nunha muller de raza branca.

13 de nov. de 2008

Amor, doce amor

Outra proposta da artista Victoria Diehl para a capa de
O Xardín das Pedras Flotantes
Montaxe fotográfica sobre imaxes do parque de Bomarzo (Italia)


Nenos dunha época futura,
ao lerdes esta páxina indignada,
sabede que nun tempo pasado
o amor, doce amor,
considerouse un crime.
William Blake. Songs of Experience.



Esa noite, só tapados coa miña chaqueta e o seu chal de algodón, xacemos xuntos no xergón de area cuberta de follas e pétalos de flores. E ambos coñecemos o amor dos corpos por primeira vez. Era o momento. O misterio desvelouse, o misterio máis gardado, a apoteose da natureza. Foi coma se un mar de música entrase na cova anegando as nosas entrañas e nos empurrase a sermos ondas en perpetuo movemento, sempre ao encontro un do outro. Unha sabedoría oculta guiaba as nosas accións nunca aprendidas, nunca practicadas nin sospeitadas, e acabou por nos levar cara a unha éxtase na que nos disolvemos e nos unificamos e nos fixemos semellantes a deuses. Como se a natureza se estivese preparando durante séculos para facer daquel encontro algo inescusábel e perfecto.
O Xardín (páx. 283)

Historia da pulseira (I)

Corría o ano 1121 cando o cabaleiro Orencio Alves de Hureña petaba nas portas do castelo de Simancas e pedía ser recibido polo señor a fin de lle entregar o presente que o seu amo, Garcia de Nerva, conde de Plasencia, lle ofrecía á filla do de Simancas, dona Petra Dosríos, en sinal de compromiso e como selo de amizade entre os dous territorios. Tratábase dunha pulseira que, segundo o emisario contou con todo luxo de detalles, fora elaborada por mestres ourives árabes de Zaragoza con prata de gran pureza e nácara extraída de cunchas de moluscos do mar de Bengala. Fixérase o traballo por encargo do conde castelán e pagárase coa devolución de escravos capturados durante a conquista de Zaragoza, onde combatera baixo as ordes de Alfonso I o Batallador.
Mais ocorreu que, cando se abría a bolsa de coiro e veludo que contiña o galano, comprobouse con abraio xeral que estaba baleira. Orencio Alves foi aforcado na praza maior de Simancas e o seu cadáver foi atado ao lombo do propio cabalo e abandonado na fronteira entre ambos os condados. Cando o acharon os seus, os voitres tíñano medio devorado.
Os dous señores feudais correron a baterse, un ofendido pola burla dun precioso agasallo inexistente e o outro polo asasinato dun vasalo fiel que fora cumprir unha misión diplomática en tempo de paz. Ao longo dos cinco anos nos que se prolongaron as escaramuzas, morreron decenas de homes, destruíronse casas e castelos, arderon bosques, estragáronse colleitas. Finalmente, selouse un novo período de entendemento con novos agasallos, novas promesas e, sobre todo, a necesidade de uniren forzas ante os novos avatares políticos que se presentaban tras a morte de Urraca e a proclamación do galego Afonso Raimúndez, baixo o nome de Afonso VII, como rei de Castela e León.
Tamén foi causa de paz entre os condes a declaración do prestamista xudeu Isaías de Guijuelo, quen testemuñou que un hospedeiro da vila, coñecido como Lucas el Viejo, lle levara unha fermosísima pulseira en todo semellante a aquela pola que xurdira a discordia para a súa venda e que el coñecía pola descrición que dela fixera un dos ourives árabes que a construíran a quen el trataba. O xudeu negouse a mercar a alfaia e foi de contado dar parte ás autoridades do ocorrido. Feitas algunhas pescudas, sóubose que o cabaleiro Orencio Alves de Hureña fixera parada na fonda para pasar a noite, ocasión que sen dúbida aproveitou o dono para o roubar. Lucas el Viejo foi interrogado, mais nin sequera baixo a presión da tortura confesou o delito. Os gardas, por moito que pescudaron na súa casa, non atoparon a preciosa alfaia, nin os familiares do hospedeiro deron o menor sinal de saber dela. Finalmente, non existindo máis probas que a testemuña do xudeu, foi posto en liberdade. Algúns anos despois, o local onde Isaías de Guijuelo tiña o seu negocio de prestamista ardeu de forma inexplicábel, perdéndose tal cantidade de riquezas que tivo que declararse en ruína. Lucas el Viejo morreu ese mesmo ano alanceado por cazadores que o confundiron cun xabarín cando, de crequenas e completamente enzoufado, se dedicaba a facer misteriosos buratos na terra escarvando coas mans nun mato pola parte de Vegarroja.