14 de jul. de 2009

Ao fío da Maxia

Un encontro inesperado e afortunado na casa dun coleccionista de fetiches permitiume escoitar, durante algúns minutos, as palabras de Sir James George Frazer, o máis grande antropólogo. segundo din, do mundo enteiro. A miña paixón, talvez atávica, pola vida dos salvaxes fíxome percorrer hai pouco tempo o famoso Golden Bough, e puiden así seguir mellor as palabras do ilustre paleontólogo da alma humana.
A conversa arredor da mesa do té recaeu, por inocente astucia do meu coleccionista, na Maxia, e Sir Frazer non puido menos de tomar parte. Aínda que sexa vello e levase toda a vida traballando sen descanso, conserva aínda un aspecto orgullosamente xuvenil e nos seus ollos brilla o lume dunha dunha intelixencia sempre atenta: ollos de xuíz revestidos de simpatía.

–Os homes modernos –dixo– tratan con demasiado desprezo a Maxia, e os espíritos científicos e prácticos ollan con piedade retranqueira os vellos bruxos e ata aqueles que hoxe os estudan. Son ingratos. Fáltanlle ao respecto á nai.
»Toda a civilización moderna -e por moderna entendo a que comeza coa Grecia de Sócrates e, logo dunha interrupción de séculos, frutificou desde o Renacemento ata nós- é filla lexítima da Maxia.
»Todas as nosas artes, as nosas leis, as nosas tradicións políticas, as nosas ciencias, saíron directamente da Maxia dos primitivos. A Maxia foi a ponte única e necesaria entre a animalidade e a cultura. Todos aqueles que se mofan da Maxia son fillos e sobriños dos antigos meigos e curmáns dos feiticeiros que aínda operan entre os salvaxes.
»Xa fixen notar estas verdades en distintas partes dos meus libros, pero ninguén as recoñeceu nin considerou. Comecemos polas artes. No que se refire á música, a demostración xa está feita, e dun modo persuasivo, por un musicólogo francés: Combarieu. A música, nos tempos máis remotos, non era máis ca unha faceta da arte dos encantamentos. O teatro, como saben todos, non é senón a derivación das primitivas cerimonias litúrxicas, isto é, fundamentalmente máxicas, e a danza, como demostrou Hirn, ten a mesma orixe. Da poesía pódese dicir o mesmo: os máis antigos fragmentos, tanto nos Vedas coma na literatura arcaica latina, son fórmulas máxicas, palabras potentes que, axudadas do ritmo, debían evitar os males ou atraer cara a nós os favores dos deuses. As pinturas primitivas que atopamos nas cavernas son obras de meigos que se servían desas imaxes para facer que fose proveitosa a caza dos homes paleolíticos, fundándose sobre un dos principios esenciais da Maxia simpática. Crear unha imaxe significa, para o meigo, conquistar o poder sobre o obxecto representado. Á mesma razón débese a orixe da escultura; vostedes saben que ata na Idade Media, para matar con seguridade un inimigo, facíase modelar en cera ou en barro unha estatuíña que se lle parecese, e logo rompíase ou expoñíase ás lapas do lume. O que se lle facía á estatua era sentido polo modelo. A escultura exipcia, tan realista, era un expediente máxico para conservar, alén da morte, a integridade corporal para a esperada resurrección. As formas máis arcaicas da arquitectura, coma os dolmens e os crómlechs, servían, como sabemos, para misteriosos ritos que tiñan máis de máxico ca de relixioso. Se queren unha demostración máis ampla poden ler un estudo do meu amigo Salomón Reinach, aparecido na Anthropologie do ano 1903.
»No que se refire á moral e á lexislación, xa demostrei, amplamente nun dos meus libros, The Psyche's Task, como os principios éticos elementais que gobernan aínda a nosa vida e informan os nosos códigos, foron establecidos e consagrados polo que nós chamamos "superstición", e que se reduce case sempre á Maxia. As prohibicións fundadas no tabú áchanse nas orixes da nosa moral. Críase, por exemplo, que as relacións ilícitas entre un home e unha muller prexudicaban o éxito da casa ou a fecundidade dos campos, e por iso eran severamente prohibidas. Creouse así nos homes o horror ao adulterio, que perdura aínda, algo atenuado, nos nosos costumes. Hoxe condénase por outras razóns, pero sen dúbida non se chegaría a condenar sen o traballo preparatorio da Maxia.
»Os primeiros reis das primeiras tribos foron feiticeiros, e se máis tarde foron guerreiros, estes acháronse tamén baixo a dominación dos que posuían a potencia oculta. A primeira teocracia foi máxica e o poder dos meigos sobre os guerreiros foi o poder do espírito sobre a forza. Nos antigos reis atópanse sempre as pegadas do carácter sagrado e máxico, e ata hai poucos séculos atribuíase aínda aos monarcas de Francia e de Inglaterra a milagrosa virtude de curar certas enfermidades co simple contacto da man. O rei meigo primitivo debía ofrecer a súa vida en holocausto se caía algunha desgraza sobre o seu pobo, e un resto deste costume áchase entre os modernos soberanos que consideran un deber acudir aos lugares onde ocorreu unha desgraza, ata con perigo da súa vida.
»E finalmente, a ciencia, a orgullosa ciencia do noso tempo, como demostrou xa Lenormand. áchase estreitamente unida á Maxia. A Maxia, en efecto, supón que a certos fenómenos seguiranlles infalibelmente outros fenómenos sen a intervención dunha vontade estraña. Fúndase, como a ciencia, sobre o determinismo, é dicir, sobre a crenza implícita nunha realidade ordenada e homoxénea. O meigo non pretendía violentar os feitos, mais si, coñecendo as secretas afinidades e a orde en que se sucedían, contentábase con imitar aquel fenómeno que era o antecedente constante do fenómeno desexado. Os seus erros e os seus fracasos procedían de non observar ben aquela cohesión fixa de sucesións e fundarse en relacións aparentes máis que substanciais, pero o principio do que partía era o mesmo sobre o que se acha edificada a ciencia moderna. Ata os raparigos saben que a química deriva da alquimia, a astronomía da astroloxía e a medicina científica da menciña.
»Non falo xa das relixións, cuxas relaciones coa Maxia son evidentes para todos os que coñecen a antigüidade. Ademais, aínda hoxe, en moitos lugares non se distinguen das máis torpes feiticerías. Abonda con pensar no predicamento do que gozan, en certos países cultos, as doutrinas teosóficas e as escolas ocultistas, para decatarse de que a Maxia, aínda nos nosos días, satisfai as necesidades espirituais de millóns de persoas.
»Toda a nosa civilización descende, pois, das crenzas e das prácticas da Maxia, e un pesimista podería soster, cun lixeiro esforzo sofístico, que a cultura contemporánea non rebordou aínda a zona máxica. Os pobos teñen fame de milagres e pídenllelos a todos: aos demagogos, aos somnámbulos, aos electricistas, aos médiums, ás profetisas privadas, aos profesores de física e de quiromancia. Os salvaxes son, indubidabelmente, os nosos pais e talvez os nosos irmáns, e a Maxia é a matriz vizosa da que saíron, como dicía ao comezo, as nosas artes, as nosas morais e as nosas ciencias. Todos os intelectuais non son máis que meigos que evolucionaron, máis cautos e máis claros.
Sir James George Frazer calou e ninguén soubo que contestarlle. Poucos minutos despois, o xenial antropólogo foise. Eu lembreime de que a miña nai era maorí, e a grande estima que sinto cara a min mesmo aumentou moito desde hai algunhas horas.

Giovanni Papini. Gog.


Acostumado a compartir as súas fantasías sobre maldicións, artes divinatorias, estatus de nobreza, viaxes astrais e outros prodixios, eu quería crer que non falaba de corazón e que esa suposta meiga só era unha das súas invencións. De feito, unhas veces tomaba cariz benéfico, outras, maléfico; unhas veces existía na realidade, outras, nos soños; unhas veces o que lle interesaba era un libro, outras, o sexo, outras, causar mal. Fose como fose, chamábame a atención a fascinación que, por riba do medo que lle provocaba, dicía sentir por ela.


O Xardín (páx. 234)