5 de jul. de 2009

Noticias da luz e da sombra

Eu non entendía nada. Levabamos dúas semanas exterminando formigas a base de xofre, vinagre, auga fervendo e insecticidas, incluso tripándoas cos zapatos, e iso era natural e necesario; porén, a miña ocorrencia de lles dar unha oportunidade de sobrevivir na abundancia se renunciaban á súa tendencia natural a encordiar, iso era un acto de crueldade. Quen o entendía?

O Xardín (páx. 160)

Ao atardecer, o venerábel Pedro Argüés, sexto prior dos dominicos de Segovia, terceiro Gran Inquisidor de España, seguido por un frade redentor (encargado do tormento) e precedido por dous familiares do Santo Oficio provistos de lanternas, descendeu ao calabozo. A fechadura dunha porta maciza renxeu; o inquisidor penetrou nun oco mefítico, onde un triste lampo do día, caendo desde o alto, deixaba percibir, entre dúas argolas fixadas nos muros, un cabalete ensanguentado, unha fornela, un cántaro. Sobre un leito de palla suxeito por grilos, cunha argola de ferro no pescozo, estaba sentado, ríspeto, un home farrapento de idade indescifrábel.
Este prisioneiro era o rabino Abarbanel, xudeu aragonés, que - inculpado polos seus préstamos usureiros e polo seu desdén cos pobres- fora sometido diariamente a tortura durante un ano. O seu fanatismo, "duro coma a pel", rexeitara a abxuración.
Orgulloso dunha filiación milenaria -porque todos os xudeus dignos dese nome son celosos do seu sangue-, descendía talmudicamente da esposa do derradeiro xuíz de Israel, feito que mantivera a súa enteireza no máis duro dos incesantes suplicios.
Cos ollos chorosos, coidando que a tenacidade desta alma facía imposíbel a salvación, o venerábel Pedro Argüés, achegándose ao tremente rabino, pronunciou estas palabras:
--Meu fillo, alédate. Os teus traballos van ter fin. Se en presenza de tanta obstinación me resignei a permitir o emprego de tantos rigores, a miña tarefa fraternal de corrección ten límites. Es a figueira remisa que pola súa teimuda esterilidade está condenada a se secar... Pero só a Deus lle toca determinar o que lle ha de suceder á túa alma. Talvez a infinita clemencia lucirá para ti no supremo instante! Debemos esperalo. Casos se deron... Repousa, pois, esta noite en paz. Mañá participarás no auto de fe: serás levado ao queimadoiro, cuxas brasas premonitorias do lume eternal non queiman, xa o sabes, máis que de lonxe, fillo. A morte tarda, polo menos, dúas horas -a miúdo tres- en vir, por mor dos panos mollados e xeados cos que preservamos a fronte e o corazón dos holocaustos. Seredes corenta e dous soamente. Considera que, colocado na última fila, terás o tempo preciso para invocar a Deus, para lle ofrecer este bautismo de lume, que é o do Espírito Santo. Confía, pois, na Luz e durme.
Ditas estas palabras, o Inquisidor ordenou que desencadeasen o infeliz e abrazouno tenramente. Abrazouno logo o frade redentor e, moi baixo, pregoulle que lle perdoase os tormentos. Despois abrazárono os familiares, cuxo bico, afogado polos hábitos, foi silencioso. Rematada a cerimonia, o prisioneiro ficou só, nas tebras.









O rabí Abarbanel, enxoita a boca, atordado o rostro polo sufrimento, ollou sen atención precisa a porta fechada. "Fechada?..." Esta palabra espertou no máis íntimo dos seus confusos pensamentos un soño. Dexergara un intre o resplandor das lanternas pola regaña entre o muro e a porta. Unha esperanza mórbida axitouno. Suavemente, deslizando o dedo con toda a precaución, tirou da porta contra el. Por un azar extraordinario, o familiar que a pechou déralle a volta á chave un pouco antes de chegar ao tope contra os montantes de pedra. O pasador, enferruxado, non entrara no sitio e a porta quedara aberta.
O rabino arriscou unha ollada ao exterior.
A favor dunha lívida escuridade, viu un semicírculo de muros terrosos nos que había labrada unha escaleira; e no alto, despois de cinco ou seis chanzos, unha especie de pórtico negro que daba a un vasto corredor do que non lle era posíbel entrever, desde abaixo, máis ca os primeiros arcos.
Arrastrouse ata o nivel do limiar. Era realmente un corredor, mais case infinito. Unha luz pálida, con resplandores de soño, o iluminaba. Lámpadas suspendidas das bóvedas azulaban a treitos a cor esvaída do aire; o fondo estaba en sombras. Nin unha soa porta nesa extensión. Por un lado, á esquerda, troneiras con reixas, troneiras que pola espesura do muro deixaban pasar un crepúsculo que debía ser o do día, porque se proxectaba en cuadrículas vermellas sobre o lousado. Quizais alá lonxe, no profundo das brétemas, unha saída podía dar a liberdade. A vacilante esperanza do xudeu era teimuda, porque era a derradeira.
Aventurouse polo corredor sorteando as troneiras, tratando de se confundir coa bretemosa penumbra de longas murallas. Arrastrábase con lentitude, contendo os berros que pugnaban por brotar cando o martirizaba unha chaga.
De súpeto, un ruído de sandalias que se achegaba alcanzouno no eco desta senda de pedra. Tremeu, a ansiedade afogábao, anubráronselle os ollos. Aconchegouse nun recanto e, medio morto, agardou.
Era un familiar que se apresuraba. Pasou rapidamente cuns tenaces na man, a sotana baixa, terríbel, e desapareceu. O rabino, case suspendidas as funcións vitais, estivo preto dunha hora sen poder iniciar un movemento. O temor dunha nova serie de tormentos, se o apreixaban, fíxolle matinar en volver á súa cela. Mais a vella esperanza murmuráballe na alma ese divino "talvez" que reconforta nas peores circunstancias. Un milagre o favorecería. Como dubidar? Seguiu, pois, arrastrándose cara á evasión posíbel. Extenuado de dores e de fame, tremendo de angustia, avanzaba. O corredor parecía alongarse misteriosamente. El non sentía que se desprazase; ollaba sempre a sombra distante, onde "debía" existir unha saída salvadora.
De novo resoaron uns pasos, esta vez máis vagarosos e máis sombrizos. As figuras brancas e negras e os longos chapeus de bordes redondos de dous inquisidores emerxeron de lonxe na escuridade. Falaban en voz baixa e parecían discutir algo moi importante, porque as mans acenaban con viveza.
Xa preto, os dous inquisidores detivéronse baixo a lámpada, sen dúbida por un azar da discusión. Un deles, escoitando o seu interlocutor, púxose a mirar o rabino. Baixo esta incomprensíbel mirada, o xudeu coidou que os tenaces trababan aínda a súa propia carne; axiña volvería ser unha chaga e un berro.
Desfalecido, sen poder respirar, as pupilas trementes, arrepiaba baixo o roce espiñento da roupa. Pero, cousa estraña e natural, os ollos do inquisidor eran os dun home profundamente preocupado do que ía responder, enviso nas palabras que escoitaba; estaban fixos e ollaban o xudeu, sen velo.
Ao cabo duns minutos, os dous sinistros conversadores continuaron a súa rolda a pasos lentos, sempre falando en voz baixa, cara á encrucillada de onde viña o rabino. Non o viran. Unha idea atravesou o seu cerebro: "Non me ven porque estou morto?" Sobre os xeonllos, sobre as mans, sobre o ventre, proseguiu a súa dolorosa fuga, e acabou por entrar na parte escura do espantoso corredor.
De súpeto, sentiu frío sobre as mans que apoiaba no lousado. O frío viña dunha fenda baixo unha porta en cuxo marco converxían os dous muros. Sentiu en todo o seu ser como unha vertixe de esperanza. Examinou a porta de arriba a abaixo, sen poder distinguila ben a causa da escuridade que a rodeaba. Atoutiñou. Nada de ferrollos nin pechaduras. Un picaporte! Ergueuse. O picaporte cedeu baixo a súa man e a silenciosa porta xirou.


A porta abríase sobre xardíns baixo unha noite de estrelas. En plena primavera, a liberdade e a vida. Os xardíns daban ao campo, que se alongaba cara á serra, no horizonte. Aí estaba a salvación. Oh, fuxir! Correría toda a noite, baixo eses bosques de limoeiros cuxos recendos o reclamaban. Unha vez nas montañas, estaría a salvo. Respirou o aire sagrado, o vento reanimouno, os seus pulmóns resucitaban. E para bendicir outra vez o seus Deus, que lle entregaba esta misericordia, estendeu os brazos, elevando os ollos ao firmamento. Foi unha éxtase.
Entón, creu ver a sombra dos seus brazos retornando sobre el mesmo; creu sentir que eses brazos de sombra o rodeaban, o enleaban, e tenramente o oprimían contra o seu peito. Unha figura estaba, efectivamente, onda a súa. Confiado, baixou a mirada onda esa figura, e ficou arrepiado, entolecido, os ollos sombrizos, inchadas as meixelas e balbucindo de espanto. Achábase nos brazos do Gran Inquisidor, do venerábel Pedro Argüés, que o contemplaba, inzados os ollos de bágoas e co aire do pastor que atopa a ovella descarreirada.
Mentres o rabino, os ollos sombrizos baixo as pálpebras, tremelaba de angustia nos brazos do inquisidor e adiviñaba confusamente que todos os pasos da súa fuxida non foran máis ca un suplicio previsto, o da esperanza, o escuro sacerdote, cun acento de reproche conmovedor e a vista consternada, murmuráballe ao oído cunha voz debilitada polos xaxúns:
--Como! Meu fillo... En vésperas, talvez, da salvación, querías abandonarnos?

Villiers de L'Isle-Adam. Novos contos crueis.