Ex Libris (III)

Outubro 1977. La Vanzelle (Francia).
Unha rapaza de quince anos chamado Cécile, cando paseaba coa súa bicicleta, descubriu no medio dun rochedo un cadáver comesto polos animais e o tempo. Tratábase dun home, aínda que apenas se lle recoñecía a traza. Á beira estaba a súa gorra, unha gorra de mariñeiro tamén esfiañada, e un vello libro de poucas follas de pel.
Cécile comunicoulle o achado aos pais e estes ás autoridades, pero a cativa, de natural curioso, escondeu o libro porque lle pareceu un obxecto interesante e non se quixo desprender del. A policía averiguou o nome do morto, un irlandés de Cork, viaxante de comercio, chamado Mark O´Sullivan, coñecido en certos círculos como estudoso do celtismo e afeccionado ás ciencias ocultas.
A rapaza levou o libro ao colexio onde cursaba os estudos de Bacharelato, en Saint Chamond, para ensinárllelo aos compañeiros. Estes non se deixaron impresionar pola rareza do manuscrito e preferiron burlarse unha vez máis da cativa, que era persoa solitaria, algo torpe de palabras e teimaba en vestir sen seguir os ditados da moda. Cécile non baixou ao recreo eses días, preferindo ficar na clase a examinar os debuxos do libro e a copialos na súa libreta. E seguiu con esa actitude ata que acabou por atraer a atención do seu profesor de Educación Plástica, un exseminarista que abandonara a carreira relixiosa para se dedicar á escultura. O profesor quedou fascinado co libro e preguntoulle a Cécile como o conseguira. Esta, por non desvelar a apropiación indebida por medo a un castigo, só dixo que o achara nunha casa abandonada no medio dun arboredo por onde adoitaba pasear en bicicleta. O profesor ofreceulle comprarllo, sempre que os pais desen a súa conformidade, pois ela era menor de idade. Mais Cécile negouse en redondo e pediulle que non falase cos pais, pois castigaríana se sabían que tiña algo valioso que non era seu. Deste xeito, mantivo o libro con ela durante tres anos, sen deixar nin un só día de revisar e copiar os seus debuxos e as súas letras incomprensíbeis.

Cando estaba a punto de abandonar o instituto, Cécile decatouse da loucura na que estaba entrando coa súa obsesión polo libro. Neses meses coñecera un rapaz e comezara con el unha relación que prometía ser duradeira. Ao mesmo tempo, madurara e xa non lle facían dano as críticas dos compañeiros, co cal estas actitudes acabaron por cesar. Daquela, quixo desfacerse do libro vendéndollo ao profesor co que estudara Educación Plástica tres cursos antes. Mais este profesor xa non formaba parte do persoal do centro; por motivos administrativos, fora trasladado a outra localidade ben lonxe de Saint Chamond, e tardou algún tempo en conseguir o seu contacto. Finalmente, falou con el a través do teléfono e propúxolle a venda. O exseminarista aínda seguía interesado no volume, mais, aínda que a rapaza xa era maior de idade, amosábase remiso a mercar un obxecto que fora obtido dunha maneira pouco clara, pois a historia do achado fortuíto nunca lle parecera de todo críbel vindo dunha persoa solitaria e fantasiosa como era Cécile daquela. Como a moza estaba disposta a lle regalar o libro, só por se desprender del, finalmente conviñeron que el mesmo lle escollería un agasallo dun valor semellante ao que podía ter o manuscrito.
Cando esperaba por ela na Estación Central de Autobuses de Lyon, onde se citaran para a transacción, Cécile resultou atropelada por un autobús que realizaba manobras temerarias. Morreu baixo as rodas de xeito instantáneo. O profesor viuno todo de lonxe, e non se atreveu a achegarse por medo a que alguén o relacionase de maneira inadecuada con aquela exalumna tan fermosa para a que levaba no peto unha cadea de ouro co seu nome grabado.

Ex Libris (II)

No verán de 1966, nun almacén de ferranchos da pequena localidade de Luame, no Estado de Porto Alegre (Brasil), dous traballadores foron reprendidos polo dono do negocio por non atenderen as súas obrigas. Achábanse examinando un vellísimo libro de follas de pel escrito a man con signos xeométricos e adornado con algúns debuxos simples de aspecto infantil. O xefe preguntoulles onde o obtiveran, e contaron que viñera entre os restos dun coche calcinado que acababan de retirar na avenida que daba entrada á vila. Tratábase do Ford do 26 que un ano e medio antes se incendiara nun tráxico accidente que todos lembraban, pois nel morreran os dous ocupantes, un matrimonio arxentino, ambos con arredor de cincuenta anos e negociantes en arte e antigüidades. A retirada do vehículo relizárase por orde xudicial, unha vez concluídos os trámites da investigación. O máis curioso do achado, comentaban os operarios, era que, a resultas do accidente, non quedara no vehículo ningunha outra cousa que non fosen ferros queimados, e parecía imposíbel que aquel libro, sendo de material orgánico, resultase indemne.

O xefe do almacén fíxose cargo do curioso manuscrito e tívoo un tempo na súa casa. Aproveitou unha viaxe de negocios a Vilagrande e amosoullo ao director do Museo de Arte Antiga, por se consideraba que tiña algún valor e o quería mercar. O director, un historiador experto en arte colonial, examinou con curiosidade o volume e apreciou o seu valor. Formalizaron a compravenda por un prezo case simbólico, dado que o museo non andaba sobrado de fondos e ao ferralleiro calquera ganancia o faría feliz. Mais, ocupados como estaban os expertos do museo na catalogación do mobiliario doado polos propietarios dun palacete que ía ser derrubado, o libro ficou depositado nun andel á beira doutras numerosas pezas que agardaban un destino indefinidamente adiado.
Pasarían cinco anos antes de que fose recuperado baixo a poeira, no curso duns traballos de remodelación das instalacións do museo motivadas pola entrada dun novo equipo de goberno. O anterior director perdera a vida de forma tráxica cando a fatalidade quixo que tropezase e caese de costas sobre unha figura de bronce lanceolada que estaba a preparar para unha exposición de art decó na capital do Estado. O seu substituto, un home novo acabado de licenciar pola Universidade Federal de Pelotas, empeñouse en sacar á luz cantos tesouros esquecidos achou nos sotos do edificio. Aínda que o libro non lle chamou especialmente a atención, destacouno colocándoo nas vitrinas dos documentos máis antigos, na súa maioría pregos lexislativos de escaso valor, e uns poucos incunábeis, entre os que se achaba unha serie completa dos Decretalium cum apparatu Ioannis Andreae, composto polo Papa Bonifacius VIII, sen dúbida unha xoia singular para un Museo de ámbito provincial. Como paso previo a un exame máis demorado, o manuscrito foi debidamente recensionado polo propio director no catálogo anual das novas incorporacións.

Certo día, o museo recibiu a visita dun home de idade, barbado, cuberto cunha gorra de mariñeiro, quen, con acento irlandés, dixo ser profesor de Arqueoloxía na universidade de Alabama (EEUU). O profesor, que recibía con regularidade o catálogo do museo, amosouse interesado en estudar o estraño libro como parte dun traballo que preparaba sobre as técnicas máis primitivas da escrita manual. Afeito o persoal da institución a ter confianza nas escasas persoas que solicitaban utilizar o material das vitrinas, non consideraron necesario dedicarlle vixilancia ao visitante en tanto manipulaba o manuscrito nun recanto da sala de lectura, circunstancia que foi aproveitada por este para saír do Museo nun momento de afluencia de público levando o libro baixo o abrigo.
Foron inútiles cantos esforzos se fixeron para dar co ladrón, toda vez que non existía entre o profesorado da universidade de Alabama ninguén coas características do citado nin se puido pesquisar nada na enguedellada trama do mercado negro das antigüidades.

Ex Libris (I)

O primeiro día de xullo de 1961, Ernest Hemingway despedía na porta da súa casa da rúa Sun Valley en Ketchum, Estado de Idaho (EEUU), o carteiro ao que lle acababa de entregar un pequeno paquete. Na parte superior figuraba o enderezo do seu amigo Ovidio Molina Cortés, empresario do mundo da arte e as antigüidades residente na cidade de Buenos Aires, Arxentina.
O escritor seguiu o carteiro coa vista ata que se perdeu na distancia. Logo entrou na casa con paso canso.
Nun recanto da sala, sentada nun sofá señorial sobre un fondo de trofeos de caza e de mar, estaba unha fermosa muller de longa melena negra e grandes ollos da cor da oliva.
Hemingway sorprendeuse ao vela, pero só uns segundos. Serviuse unha copa de ron.
–Ao final, fixéchelo. Desprendícheste do libro. Como puideches? –dixo ela.
–Desprendinme do libro e mais de ti. Xa non estás na miña vida, por que segues aí?
–Ernest, meu amor, que fácil cres que resulta todo, non? Hoxe cóllesme, mañá déixasme. E pasado mañá? Non volverás querer que estea ao teu lado?
–Pasado mañá non existe. Nin sequera mañá. E ti tampouco. Déixame, debo traballar.
Hemingway saíu da sala coa copa nunha man e a botella na outra para dirixirse ao estudo. Un gato que saíu de debaixo do sofá seguiuno miañando debilmente. Da rúa chegaban ruídos de coches e trasfego humano.
Sobre o escritorio, un mangado de follas escritas encabezadas co título A Moveable Feast. O escritor colleunas, deixounas correr entre os dedos e leu algúns parágrafos ao chou. Volveunas pousar e asomouse á fiestra. Bebeu un grolo.
No seu interior, algo lle recordou os días felices en La Habana algúns anos atrás. Concretamente, o ano 1955, o seguinte a aquel no que lle concederan o premio Nóbel. Días de mojito e daiquirí, de yuca, mango e guayaba, de bolero e merengue, de poesía e revolución, días de festa continua nos salóns do hotel Ambos Mundos e no Floridita e no Cabaret Parisien.

Alí foi onde coñeceu a Áurea Mendes, unha exuberante mulata de orixe brasileira que vendía tabacos, perfumes, flores secas, abanos, preservativos, lambiscadas, entre a xubilosa clientela. O novelista mercoulle un Partagás e Áurea cobroulle só cunha fotografía dedicada que había enmarcar, dixo, e pendurar na cabeceira da súa cama.
Esa mesma noite, Hemingway, marido infiel por enésima vez, coñeceu, ao tempo que o corpo cálido da muller, un manuscrito antigo que Áurea gardaba con celo por ser unha lembranza familiar moi querida. O escritor, aínda que non sentía especial agarimo polos obxectos rescatados á comechón do tempo, entendeu que a brasileira llo quería vender para paliar unha situación de penuria e que se valía dun argumento sentimental para elevar o seu prezo. Pero o libro parecía un obxecto realmente interesante e, por riba, os peitos florais de Áurea, os seus ollos magnéticos, a voz ferventemente cadenciosa, parecían suficiente pretexto para que pagase os douscentos pesos que lle pediu e lle agradeceu vivamente. A partir desa noite, os encontros coa muller sucedéronse enleados nunha especie de encantamento que rozaba o feitizo como antes non recordaba ter sentido.
O libro, porén, permaneceu esquecido durante anos nunha pequena gabeta de lembranzas de outrora. A súa vida non era de gardar trastes mortos, el era un protagonista da historia, necesitaba vivir cada hora, cada segundo, coma se fosen os derradeiros.
–Non conseguirás o que te propós. O libro seguirá o seu camiño, sobreviviranos aos dous; pero ti es meu para sempre. Estamos unidos no mundo dos vivos.
–Vaite, Áurea Mendes. Xa non teño idade para estes xogos.
–De veras? Mentes tan fermosamente como escribes. Bastará que me achegue a ti para que esperte o vello animal que levas dentro. Non o queres comprobar?
–O animal morreu. Matouno o alcohol e a vida. Eu son o seu cadaleito. E ti, só unha imaxe da miña memoria. Non existes, muller. É inútil que insistas. Se pecho os ollos, desaparecerás.
Pechou os ollos e a voz dela seguiu soando cada vez máis lonxe. Foi apagada por outras voces, esta vez de 1958, cando o foron visitar os seus amigos arxentinos Ovidio Molina e a súa esposa Luisa Fernanda Biocca. Ernest atravesaba unha etapa difícil, incapaz de escribir, asediado por pantasmas e definitivamente imposibilitado para ser feliz. El botáballe a culpa á súa relación coa brasileira, unha vez que chegara á conclusión de que non existía, que só era unha creación da súa mente enferma. O amigo aconselloulle que deixase Cuba, que volvese ao seu país e se establecese nunha vila calquera onde ninguén soubese da súa existencia. Debía refacer a súa vida, volver a empezar, ser el mesmo. No medio da conversa, Ovidio amosara curiosidade por ver o libro; como tratante de antigüidades, podíalle interesar a súa adquisición. Hemingway pensou en regalarllo, coidando que se se desfacía del, conseguiría desfacerse dela. Mais no último momento volveuse atrás. Ensinóullelo, pero, malia a insistencia dos Molina-Biocca, non llelo quixo vender.
–Non o quixeches vender. Non fuches quen. Porque non querías separarte de min. Ernest, meu amor, ven, volve comigo.
Hemingway sentouse no escritorio, introduciu un papel no rodete da vella Underwood portátil e púxose a teclear. Escribiu un título no medio a medio: The dark lady. Tras unha pausa, inseriu outra folla e comezou o relato. A voz seguía soando, pero o ruído da máquina foina acalando. As palabras sucedíanse, as frases, os parágrafos.
As follas amoreábanse no canto da mesa conforme pasaban as horas e o nivel do ron descendía na botella. O gato ficara adurmiñado sobre a mesa, á beira da máquina de escribir.
Nalgún momento, o escritor levantouse. Estricou os ósos dos brazos e achegouse á fiestra, pero só parou unha miga. Foi buscar unha nova botella, sentouse e continuou decontado. A muller volvía estar alí, agora de pé onda a mesa e folleando os papeis.
–Escribes sobre min! É a nosa historia de amor, gústame. Mais quizais ao teu público non, telo demasiado acostumado á realidade.
–Non escribo sobre ti. Escribo sobre a paixón. A verdadeira paixón.
–A que aprendiches comigo.
–Si. A paixón escura.
Áurea Mendes apoiou as costas no limiar da porta. Sorrinte, ollou a Ernest en fite en tanto acendía un longo cigarro moreno. O home ignorouna e volveuse concentrar no teclado da máquina de escribir. Tras os cristais da fiestra xa se anunciaba o amencer.
Dúas horas despois, deu por rematado o relato. Volveuse servir ron, coa nova botella xa pola metade, e releu rapidamente o escrito.
–Está lindo? Sénteste mellor? Querido Ernest... Desprendícheste do libro, pero escribes sobre min. Non queres que me vaia, nunca quixeches. Ah, meu amor... Estamos na hora das verdades.
–Non pode ser... Non podes seguir na miña vida, xa non...

Nun arranque de xenio, o novelista prendeu lume nas follas e guindounas á lareira sobre as cinzas que quedaban do último inverno. Acto seguido, despendurou da parede a escopeta de caza Remington, cargou un cartucho e apuntoulle á muller, que seguía sorrindo entre bocaladas de fume escuro.
O ruído do disparo fixo que entrase xente na casa. Veciños do edificio que se preparaban para saír aos seus traballos, ás súas ocupacións. O corpo de Hemingway estaba tirado sobre a alfombra boca arriba entre fíos de sangue. Baixo a súa man dereita, a escopeta, aínda fumegante. Na confusión, o gato aproveitou para fuxir pola porta.